orkiestra symfoniczna (2)

Informacje uzupełniające o orkiestrze:

Pełnowymiarowa orkiestra, czasem nazywana orkiestrą symfoniczną lub orkiestrą filharmoniczną, liczy zatrudnionych muzyków w danym spektaklu różnie- od siedemdziesięciu do stu muzyków, w zależności od wykonywanej partytury. Współcześnie mniejsze zespoły muzyków- od kilkunastu do pięćdziesięciu nazywane są orkiestrą kameralną. Orkiestry, które specjalizują się w muzyce barokowej lub w repertuarze klasycznym, są często mniejsze od orkiestr wykonujących romantyczny repertuar muzyczny czy współczesny. Typowa orkiestra rozrosła się w ciągu XVIII i XIX wieku, osiągając szczyty w zatrudnianiu muzyków (więcej niż 120 grających) przy dziełach Richarda Wagnera, a później Gustava Mahlera.
Orkiestry są zwykle prowadzone przez dyrygenta, który kieruje występem za pomocą ruchów rąk i ramion, często użyciem batuty. Dyrygent przede wszystkim ustala tempo i kształtuje brzmienie zespołu, nie tylko w trakcie występu ale i prowadząc próby, w czasie których dyrygent udziela instrukcji dotyczących interpretacji wykonywanej muzyki. Najistotniejszym muzykiem orkiestry jest skrzypek reprezentujący pierwszą sekcję smyczków, potocznie zwany koncertmistrzem. W epoce muzyki barokowej (1600-1750) orkiestry często prowadził koncertmistrz lub muzyk grający akord, wykonujący partie basso continuo na klawesynie lub na organach piszczałkowych, co jest nawet zasadą i dziś dla niektórych zespołów muzyki dawnej.

 

Powiększanie obsady orkiestry następowało w XVIII i XIX wieku., tak więc można wyróżnić:

• Orkiestrę mannheimską (1756):

Liczyła ok. 40 muzyków:

• 10 pierwszych skrzypiec, 10 drugich skrzypiec, 4 altówki, 4 wiolonczele, 2 kontrabasy
• 2 flety, 2 oboje, 2 fagoty, 4 rogi (waltornie)
• w razie potrzeby trąbki i kotły

W epoce klasycznej wzorcowym przykładem orkiestry stała się orkiestra mannheimska, z nowoczesną instrumentacją. Grupa kompozytorów i muzyków czeskich, niemieckich i włoskich, skupiona na dworze elektora Palatynatu Dolnego zainteresowana była muzyką symfoniczną. Twórczość kompozytorów szkoły mannheimskiej wpłynęła na rozwój stylu klasycznego w muzyce, a oni sami stworzyli podstawy nowoczesnej faktury symfonicznej i instrumentacji- określili skład klasycznego zespołu orkiestrowego, wyeliminowali basso continuo, ustalili 4-częściowy układ symfoniczny- allegro, część wolna, menuet, finał (zwykle w formie ronda), rozwinęli środki dynamiczne (crescendo) i artykulacyjne (legato, staccato, tremolo).

• Orkiestrę klasyczną (Mozart, Haydn) i późnoklasyczną (Beethoven)

Liczyły albo 40 muzyków:

• 20-25 osobowy kwintet smyczkowy
• flet piccolo, 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, kontrafagot
• 2 rogi, 2 trąbki, 3 puzony
• 2 kotły

albo 52. muzyków:

• 30- osobowy kwintet smyczkowy
• flet piccolo, 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, kontrafagot
• 4 rogi, 2 trąbki, 3 puzony
• 2 kotły, talerze, trójkąt, bęben wielki

Wraz z pojawieniem się gatunku symfonii klasycznej w twórczości Haydna i Mozarta orkiestra rozbrzmiała z ze zwiększoną siłą: zwiększono liczbę instrumentów smyczkowych oraz dętych (klarnet zaczynał towarzyszeć fletowi, obojowi i fagotowi), skład uzupełniały: rogi, trąbki i kotły. Z latami tak zwane „standardowe uzupełnienie” podwojonych instrumentów dętych w orkiestrze z pierwszej połowy XIX wieku jest przypisywane naciskom jaki wywierał Beethoven tworzący kolejne symfonie, które wymagały coraz większej obsady w orkiestrach. Instrumentarium wielkiego kompozytora prawie zawsze zawierało podwajane flety, oboje, klarnety, fagoty, rogi i trąbki. Wykorzystanie przez Beethovena piccolo, kontrabasów, puzonów i nieposkromionej perkusji, a także chóru i solistów wokalnych oznaczało, że właśnie granice kolorystyczne symfonii są przekraczane.

• Wielką orkiestrę symfoniczną (stosowaną w dziełach romantycznych, neoromantycznych i współczesnych)

Liczba muzyków- do 90.

1. 15 pierwszych skrzypiec, 15 drugich skrzypiec, 10 altówek, 11 wiolonczel, 9 kontrabasów
2. 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty
3. 2 trąbki, 2 kornety, 4 rogi, 3 puzony, 2 tuby
4. Dzwony, 4 kotły, talerze, wielki bęben
5. 2 harfy

Momentem przełomowym, wspólnym dla całej grupy instrumentów dętych blaszanych, był rok 1814, kiedy został wynaleziony przez Heinricha Stölzla i Friedricha Blühmela zawór tłoczkowy (tzw. wentyl) używany w instrumentach dętych. To pierwsza z serii innowacji, które wpłynęły na orkiestrę. Następne to opracowanie przez Theobalda Boehma, w latach 1831-1847, podobnej do współczesnej mechaniki i konstrukcji fletu (zastosował klapy umieszczone nad wszystkimi otworami) oraz innowacje Adolphe Saxa, a w szczególności wynalazek saksofonu. Postępy te skłoniłyby Hectora Berlioza do napisania przełomowej książki na temat instrumentacji, która była pierwszym traktatem na temat wykorzystania instrumentacji jako elementu muzyki. Orkiestra z Bayreuth Richarda Wagnera, założona dla towarzyszenia jego operom, również mocno wpłynęła na obsadę i pracę orkiestr, ponadto umocnił rolę dyrygenta w zespole symfonicznym.

• Orkiestrę współczesną:

Liczba muzyków zwiększona nawet do 160 (plus soliści i chór).

1. 24 pierwszych skrzypiec, 20 drugich skrzypiec, 16 altówek, 14 wiolonczel, 10 kontrabasów
2. 2 flety piccolo, 4 flety, 4 oboje, rożek angielski , 2 klarnety piccolo, 3 klarnety, klarnet basowy, 4 fagoty, kontrafagot
3. 8 trąbek, 8 rogów, 7 puzonów, tuba
4. Harmonium, organy, fortepian
5. Triangel, dzwony, dzwonki, celesta, talerze, gong, 2 kotły, wielki bęben
6. 6 harf, mandoliny

Z nastaniem XX wieku orkiestry symfoniczne były większe i lepiej wyszkolone niż kiedykolwiek wcześniej; w konsekwencji kompozytorzy nie musieli poskramiać swoich ambicji artystycznych. Wpływ Gustava Mahlera był szczególnie znaczący. W swoich późniejszych symfoniach, takich jak „Symfonii Tysiąca” (VIII Symfonia), kompozytor poszerza granice liczebności muzyków w orkiestrze. Od tego momentu nie ma granic!  W epoce późnego romantyzmu orkiestry mogły realizować najpotężniejsze formy symfonicznego wyrazu, z ogromnymi sekcjami smyczkowymi, masywnymi sekcjami dętymi, urozmaiconą gamą instrumentów perkusyjnych.