Najistotniejsze (wg. mojego wyboru) publikacje książkowe
dla zrozumienia istoty muzyki i poznania jej historii
(część 3, rock/pop/ballada)

 

Muzyczne encyklopedie, leksykony, biografie, opisujące muzykę rock’ową przedstawiają różny poziom merytoryczny, chyba dlatego, że potrzeba paru dekad żeby nabrać odpowiedniego dystansu do osiągnięć muzyków, kompozytorów czy producentów. Jeśli pojawiają się w tych publikacjach przekłamania lub pominięcie ważnych postaci dla fanów na rzecz tych nieistotnych, którzy nie zasłużyli na choćby wzmiankę to wybaczyć należy autorom, bo ich praca jednak wiedzę tym, którzy jej poszukiwali przynosiła (i nadal przynosi).

Seria „Encyklopedia muzyki popularnej Guinnessa”[1] udanie prezentuje wszystkich ważnych artystów, którzy tworzyli i kształtowali szeroko rozumianą muzykę rock i pop. W Polsce została wydana w latach 90. poprzedniego stulecia przez wydawnictwo Rock Serwis. Wydawnictwa te były przygotowane w oparciu o oryginalne publikacje „The Guinness Who’s Who Of…” (np. „The Guinness Who’s Who Of Folk” lub „The Guinness Who’s Who Of Heavy Metal”)

  • „Encyklopedia muzyki popularnej- Lata sześćdziesiąte” (wyd. Rock Serwis) To ponad 1000 biogramów solistów i zespołów, którzy cieszyli się popularnością w latach 60.- od Bobby’ego Darina czy Cliffa Richarda, poprzez The Beach Boys, The Beatles aż po The Doors lub Jefferson Airplaine i The Grateful Dead. Nie zabrakło tych, którzy wiel znaczyli i w następnych dekadach- jak Bob Dylan czy The Rolling Stones. Oprócz przedstawianych muzyków, twórców i istotnych postaci show biznesu można znaleźć hasła o folku, protest songach, bluesowym wpływie, psychodelii, soulu…
  • „Encyklopedia Muzyki Popularnej- Lata siedemdziesiąte” (w dwóch tomach) zawiera biogramy prawie 2000. wykonawców, których kariera objęła lata siedemdziesiąte XX wieku. Duża część muzyków opisanych w tych tomach definiowała muzykę tego okresu, ale też pozostali aktywnymi także w następnych dekadach, na przykład Pink Floyd, Elton John czy David Bowie. Można tu znaleźć także hasła poświęcone Markowi Bolanowi, Gary’emu Glitterowi, Sweet i Slade, Alice Cooperowi i poznać grupy Emerson, Lake &Palmer, Yes i Genesis. Można tez uzmysłowić sobie, że wiele eksperymentów muzycznych mialo swój początek właśnie w tych latach, bo zostaną przywołane nazwy- Hawkwind, Faust, Egg i Can. Koniec lat 70. to czas „rewolucji” punk-rockowej z jednej strony i disco z drugiej, więc i artystów tych nurtów uwzględniają tomy „Encyklopedii”.
  • „Encyklopedia muzyki popularnej- Heavy metal„, wg redaktorów, miała przedstawić zjawisko heavy metalu (też hard-rocka) w szerokim kontekście muzyki popularnej do w miarę swobodnego brylowania w temacie nader istotnym dla rock-fana. Obok (dla przykładu) rozwinięcia skrótów NWOBHM, AOR, haseł: pub rock, power rock, proto punk itp. dopięto informację o ich “przedstawicielach” (czyli po kilka kapel reprezentujących dany nurt muzyczny). Część zasadniczą publikacji stanowi treść opisująca kariery zespołów uporządkowane w sposób alfabetyczny (podobnie jak w przypadku innych tomów tej serii). Dla miłośników muzyki to raj, który jest bogatszy niż sugeruje tytuł, bo encyklopedia uwzględnia nawet formacje niezwiązane stricte z metalem. Wydanie typu encyklopedycznego nie powinna dopuszczać się oceniania wykonawców, na co można się natknąć w tym wydawnictwie… To jedna z nielicznych jego wad.
  • Encyklopedia Muzyki Popularnej- Folk”. Folk-music to termin mylący, bo mimo że wzorcem lub tylko inspiracją jest ludowa pieśń tradycyjna to gdy myślimy o odłamie muzyki rock’owej to tylko rodzaj i styl wokalno-instrumentalnej amerykańskiej muzyki rozrywkowej rozwijający się od 2. połowy XX w. Ten styl- początkowo popularyzujący tradycyjny repertuaru ludowy (w latach 40.), obejmuje ballady, protest-songi, piosenki i utwory poezji śpiewanej (często autorskie). Ten tom obejmuje wszystko co kojarzy się z tym stylem- twórczość W. Guthrie’go, Seegera, J. Baez, B.Dylana, ale i J. Mitchell czy Fairport Convention.
  • „Encyklopedia Muzyki Popularnej- Blues”. W opisie wydawnictwa- Oficyna Wydawnicza Atena czytamy: „W swojej historii blues uległ przekształceniu z wytworu kultury etnicznej w wytwór amerykańskiej kultury narodowej, tracąc swoją pierwotną i konstytuując nową tożsamość. Jak pokazują jego losy, amerykańskie wiejskie Południe było dlań ograniczeniem, które przezwyciężył; łańcuchem, który rozwijając się zerwał. Z czasem też upadł (lub przynajmniej stracił wielu wyznawców) dogmat o ścisłym i nierozerwalnym związku, między rodowodem etniczno-kulturowym a umiejętnością i zdolnością do wykonywania bluesa z naturalną wrażliwością i ekspresją. Zmienili się zarówno jego wykonawcy, jak i – co niezwykle istotne – jego odbiorcy, ukształtowani przez kulturę swoich czasów. Stał się jednym z artykułów szerokiej oferty swoistego hipermarketu kultury, po który sięgają głównie ludzie spoza społecznego kręgu, w którym powstał.” Tom obejmuje muzyków bluesowych z przeszłości i współcześnie tworzących. Encyklopedia przedstawia artystów, którzy ukształtowali bluesa i jednocześnie wpłynęli na rozwój muzyki pop w XX wieku.
  • „Encyklopedia muzyki popularnej. Rap, dance i techno” skupia się na nurtach muzycznych, które stały się w latach 90. dominującymi i atrakcyjnieszymi niż inne dla kultury młodzieżowej w Wielkiej Brytanii i USA. Ten tom Encyklopedii Muzyki Popularnej Guinnessa, jest pierwszym obszernym zbiorem biogramów głównych przedstawicieli tych gatunków.

 

„Rock encyklopedia„, którą wydano na początku lat 90. w dwóch tomach, była zwiastunem wysypu publikacji traktujących z należną uwagą muzykę do tej pory zaniedbywaną, albo wręcz ignorowaną na polskim rynku. Pierwszy tom to wydawnictwo typowo encyklopedyczne, skupiające się na najważniejszych wykonawcach z kręgu rocka i popu, z całego zakresu alfabetu (od A do Z). Obejmuje ponad 1000 haseł… Jak w przypadku tego typu publikacji wykonawcy istotniejsi dla historii muzyki zajmują więcej miejsca na stronie (np. The Beatles razem 10 stron, Pink Floyd- 4 strony). Autorzy encyklopedii omawiają też co ważniejsze płyty, choć nie w przypadku wszystkich wykonawców (np. Rush).

Drugi tom- „Rock encyklopedia 2” powstał w wyniku ekspansji rocka z zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (rewolucja grunge’owa) i obejmuje wykonawców z czasu wydania tej części encyklopedii. oraz pominiętych w tomie pierwszym. To nie jest suplement, ale kolejny tom z nowymi wykonawcami (ok. 400 haseł).

„Encyklopedia polskiego rocka” niejako rozszerza informacje, które znajduje czytelnik w „Rock encyklopedii” o polskich wykonawców, co uczyniło tę publikację bodaj jedyną tak rzetelne i wyczerpujące opracowanie haseł związanych z polskim rockiem (300 haseł, ok. 240 wykonawców). Tę książkę przygotowali Leszek Gnoiński i Jan Skaradziński, uznani dziennikarze muzyczni, mający w swoim dorobku monografie i dokumenty o muzyce rock’owej. Encyklopedię wydano czterokrotnie: w 1996, 1997, 2001 i 2006.

Autor „Rock encyklopedii„- Wiesław Weiss, współzałożyciel i redaktor naczelny miesięczników: „Tylko Rock” (1991-2002) i „Teraz Rock” (od 2003), autor wielu publikacji na temat rocka, opublikował zbiór wywiadów z najważniejszymi przedstawicielami muzycznej sceny pop/rock , przez siebie przeprowadzonych.

W pięknie wydanej i obszernej antologii snują wspomnienia muzycy istotnych formacji, jak Pink Floyd, Metallica, Faith No More czy Nirvana. Autor prowadził też rozmowy z członkami grup mniej znanych, na przykład: Inspiral Carpets, Jesus Lizard, Husker Du. Wszystkie wypowiedzi mają dużą wartość, więc warte są poznania ich historie lub poglądy..Wywiady są rzetelne, szczegółowe i wyczerpujące tematy rozmów. Fotografie autorstwa Grześka Kszczotka, także wieloletniego współpracownika „Tylko Rocka”, uatrakcyjniają to wydawnictwo.

 

Życie muzyków najpopularniejszych nurtów muzycznych, producentów, ekip technicznych przygotowujących koncerty usłane jest przygodami (tak delikatnie nazwę ich codzienne życie, walkę ze stresem czy skutki osamotnienia), więc biografie lub autobiografie są szczególnie atrakcyjne dla fanów uwielbiających plotki, ale też są źródłem wiedzy i to nie tylko muzykologicznej ale też socjologicznej czy nawet psychologicznej natury.

 

Szczególną pozycją jest książka napisana przez Franka Zappę (we współpracy z Peterem Occhiogrosso) autobiografia „Takiego mnie nie znacie” (wydawnictwo Alfa, 1996, w tłumaczeniu Roberta Sudóła). Ta pozycja szokuje, a poczucie humoru autora rozładowuje… I tak na przemian. Zajrzyjmy choćby do wstępu, gdzie Zappa pisze tak: „Książka? Jaka książka? Nie chcę napisać książki, ale zrobię to, ponieważ Peter Occhiogrosso mi pomoże. On jest pisarzem. Lubi książki, a nawet je czyta. Myślę, że to dobrze, że książki wciąż istnieją, choć ja przy nich robię się śpiący. Oto jak zamierzamy to przeprowadzić: Peter zjawi się w Kalifornii i przez kilka tygodni będzie nagrywał moje odpowiedzi na fascynujące pytania, następnie taśmy zostaną przetranskrybowane. Peter dokona redakcji tekstu, wpisze go na dyskietki, a te przyśle mnie. Ja zrobię korektę autorską i wyślę ją do Ann Patty z Poseidon Press, a ona zrobi z tego KSIĄŻKĘ. Jednym z powodów całego zamieszania jest rozpowszechnianie głupawych książek (w kilku językach), które są jakoby o Mnie. Pomyślałem sobie, że powinna być chociaż jedna, która zawierałaby prawdę. Nie sądźcie jednak, że to cała prawda. Moja książka to po prostu lekka lektura, nie żadna tam szczegółowa biografia.”

Autobiografia Franka jest napisana sprawnie, wypełniając jej treść anegdotami i opisami przygód, o które trudno nie było, bo on sam był charyzmatycznym oryginałem i podobnymi mu też się otaczał.  Frank Zappa, który łamał wszelkie reguły współczesnego rocka, potrafił zaintrygować słowem gdy przedstawia swoją rodzinę, wspomina niezwykłe fakty, dzieli się przemyśleniami natury socjologiczno-politycznej. To że był jednym z najznakomitszych gitarzystów, kompozytorów, aranżerów i producentów to każdy wie, przypuszczał też każdy z fanów, że był szalenie inteligentnym.. Książka to przypuszczenie rozwiewa, bo od pierwszych zdań wyczytać można, że inteligencją górował nad wieloma.

Minęło prawie ćwierć wieku od momentu pierwszego wydania… W 2020 roku w wydawnictwie In Rock ukazała się ta sama autobiografia Franka Zappy (z pomocą Petera Occhiogrosso) z tą różnicą, że  tłumaczeniem zajął się Jakub Kozłowski. To nie jedyna różnica- wydanie jest ekskluzywne, w twardej oprawie, do kart drukowanych wykorzystujące blado żółty papier karbowany o bardzo drobnej fakturze, ale wyczuwalnej. Autobiografa z roku 2020 nosi tytuł „ Prawdziwy Frank Zappa”.

Magazyn The New York Times napisał: „Ta książka powinna znaleźć się w każdym domu”, Na pewno tak… Tłumacz- Jakub Kozłowski w przedmowie napisał: „…Rozpoczynając pisanie tego tekstu planowałem w zasadzie ograniczyć się do kilku słów o autobiografii o Franka – książce, którą z czystym sumieniem zaliczyć mogę do najwybitniejszych pozycji, jakie kiedykolwiek wyszły spod palców muzyków. Zastanawiam się jednak, czy to ma sens – Państwo wiedzą przecież z jak nietuzinkową pozycją mają do czynienia. […] Nie wiem nawet, czy na miejscu byłoby zachęcanie do zabawy z twórczością Franka – i to w sposób wyrwany z kontekstu. Proponuję inną drogę – proszę przeczytać książkę posiłkując się albumami wzmiankowanymi w tekście autobiografii. Trudno mi w tym momencie wyobrazić sobie większą przyjemność od zanurzenia się po raz pierwszy w świecie Franka Zappy i chłonięcia dźwięków jego płyt i wspomnień zawartych na kartach książki. Na koniec dodam tylko, że gdybym miał wybrać dyskografię jednego twórcy, którą mógłbym zabrać ze sobą na bezludną wyspę, to byłby to właśnie Frank Zappa. Dlaczego? Przy natłoku wykorzystywanych gatunków muzycznych (i jazz i rock, i muzyka klasyczna. Odrobina bluesa, sporo progresywu, muzyki atonalnej), pomysłów, szaleńczych aranżacji, zmian tempa żadna płyta Zappy nie ma prawa się znudzić. No, i jest ich grubo ponad setka.”

 

„Znajomi z Estrady” Lucjana Kydryńskiego, (wydawnictwo: PWM, 1966).

Autor wielu książek, m.in. „Wierzę piosence”, „Znajomi z płyt”, „Wiolinem i basem”, „Gershwin”, „Przewodnik operetkowy”, „Jan Strauss”, „Opera na cały rok”,”Marek i Wacek – historia prawdziwa”, „Kino muzyczne. Przewodnik po filmach muz. 1927-1992” przedstawia znaczące postaci muzyki pop, jazz, rock czy folk, które spotykał w czasie spektakli koncertowych na całym świecie od The Animals, po Armstronga; od Brela po Liberace. Fascynujące opowieści, pełne anegdot i ciekawostek przeplatane wywiadami potrafią na paru stronach przewidzianych dla jednego z 45. wykonawców, przedstawić wystarczający ich obraz, by meloman mógł być dobrze zorientowanym kogo przyjdzie mu słuchać.

 

 

[1] Od lat 90. pojawiły się nowe rozszerzone wydania serii „Encyklopedia muzyki popularnej Guinnessa” i uzupełnione o nowe tytuły np. „Encyklopedia muzyki popularnej Guinnessa – lata osiemdziesiąte” i  „Encyklopedia muzyki popularnej Guinnessa – Jazz”. Wydawnictwo Guinness, poza tytułami wymienionymi w treści artykułu wydali, miedzy innymi: “The Guinness Who’s Who of Fifties Music”, “The Guinness Who’s Who of Country Music”, „The Guinness Who’s Who of Indie and New Wave Music”, „The Guinness Who’s Who of Soul”, „The Guinness Who’s Who of Reggae”, „The Guinness Who’s Who of Film Musicals” i „The Guinness Who’s Who of Stage Musicals”.